DR  İLHAMİ PEKTAŞ 

GIDA SEKTÖRÜNDE YABANCILARIN PAYI

Dr. İlhami Pektaş 
ilhamipektas 9 Mart 2018 Makaleler 

Türkiye ekonomisi hızla yabancılaşıyor. 

Sadece 2017 yılında 
15.1 milyar lira değerindeki 47’den fazla Türk şirketi 
değişik ülkelerden gelen yabancı şirketlerin malı oldu.

Bunlardan 36’sı başta Hollanda olmak üzere, 
Avrupa ülkeleri ile Japonya…

Bu alımlarla yabancı şirketlerin ele geçirdiği 47 şirketteki yabancı hisse ağırlığı yüzde 68’e ulaştı. 

Verilere göre, 
yabancı şirketlerin satın aldığı Türk şirketleri arasında en değerlileri ise
“Hollanda” merkezli şirketlere satıldı. 

2018 yılı içinde 14 adet şeker fabrikası da satışa çıkarıldı bakalım hangi şirketler satın alacak. 

Tarım ürünleri dış ticaret dengesi 
1980-89 döneminde yıllık ortalama 1.6 milyar UDS fazla verirken,

1990-99 döneminde bu rakam 600 milyon USD düşmüş,

IMF-Dünya Bankası patentli politikaların izlendiği 2000 sonrası dönemde ise
200 milyon USD açık vermiştir.

Son 25 yılda tarım ve gıda ürünleri ithalatı yaklaşık 7 kat artmış, 

Cumhuriyet tarihinde ilk kez 1995 yılında ithalat rakamları ihracatı geçmiş
ve bu tarihten sonra gıdada ithalat dönemi başlamıştır. 

Tarımsal dış ticaret açığı
2008 yılında
Cumhuriyet tarihinin en yüksek değerine ulaşmıştır. 

Çokuluslu şirketlerin Türkiye’de gıda piyasasına girişi 1950’li yıllara dayansa da 
etkinlik alanları sadece birkaç sektörle sınırlı kalmıştır. 
Buna Unilever’in bitkisel yağ üretimine, 
Coca-Cola’nın alkolsüz içecek üretim ve dağıtımına başlaması örnek verilebilir. 

Ancak ülkemizde 1980’lerden başlayarak 
tarım ve gıda sektörlerinde uluslararası sermayenin rolü önemli ölçüde artış eğilimine girmiştir. 

1980-2000 yılları arasında yabancı sermayeli kuruluş sayısı
tarımda 32’den 65’e, 
gıda işlemede 38’den 139’a, 
hazır yemek sektöründe 8’den 198’e yükselmiştir.

Önde gelen yerli sermaye grupları,
çokuluslu şirketlerle ortaklıklara giderek 
et, süt ve sütlü ürünler üretimi, 
gıda paketlemesi, 
sebze-meyve işlemesi ve
dondurulmuş ürünler,
çay üretimi, 
tam ve yarı hazır gıda üretimi, 
gıda pazarlaması ve perakendeciliği gibi alanlarda etkinlik göstermeye başladı.

Çokuluslu gıda şirketlerinin 
büyük ölçekli ve yüksek teknolojili tesislere yatırımlarının artmasıyla birlikte 

Türkiye’deki gıda üretim yapısı 
uluslararası tarım/gıda sanayin bir parçası olma yönünde dönüşüme uğradı. 

2002-2006 yılları arasında imalat sanayine yapılan 
1.5 milyar dolarlık yabancı yatırımın
yüzde 25’i gıda sektörüne yapılmış ve

2006 başında Türkiye’de gıda ve içecek sektöründe faaliyet gösteren yabancı sermayeli şirket sayısı 
258’i bulmuştur. 

Son 25 yılda ise 
gerek satın alma ve gerekse ortaklık yoluyla gerçekleşen
şirket birleşmesi sayısı 
2 bine yaklaşmıştır. 

Türkiye’nin üç tarafı denizle çevrili olmasına rağmen
her yıl yaklaşık 172 milyon dolarlık deniz ürününü dışarıdan ithal ediyoruz. 

Ülkemize en çok balık satan Norveç birinci sırada,
İkinci sırada Fas ve 
üçüncü sırada ise İspanya geliyor. 

Ülke olarak meyve ve sebzeyi çok sevdiğimizden 
yılda 134,5 milyon dolarlık ithalat yapıyoruz. 

Türkiye meyve sebzelerin yaklaşık 
yüzde 50’sini Tayland, 
Macaristan ve diğer ülkelerden alıyor.

Süt ve süt ürünü ithalatımızda İrlandalılar ve Yeni Zelandalılar başı çekiyor. 

Yeni Zelanda, süt ürünü olarak en fazla yağ,

İrlanda peynir satıyor. 


Bu alanda 1964’te kurulan yerli firmamız 

Yörsan, 2014’ten beri Dubaili Abraaj Group’un kanatları altında girdi. 

BİM’in pazarladığı meşhur 
Dost süt ve süt ürünleri ve 
Ülker markasıyla üretilen 
süt, ayran, yoğurt, peynir markaları 

85 ülkede pazarı elinde tutan Fransız gıda devi Groupe Lactalis tarafından 2015’te satın alındı.

Hazır kahvede egemenlik Neskafe’de. 

Piyasanın üçte ikisini denetliyor. 

Margarin sanayinin yüzde 90’ına yakını
Unilever’in elinde, 
neredeyse tamamını kontrol ediyor. 

Ülker Grubuna ait Çamlıca gazozu,
Cola Turka, 
Sırma su firmaları, 
Japon DyDo Drinco Grubu’na satıldı. 

Türkiye’de yaklaşık
4,5-5 milyar liralık pet şişeli su pazarı var. 

Bu pazarın yüzde 60’ı 
dört yabancı marka 
Nestle, Coca Cola, Pepsi ve Danone’ye ait.

Hayat su Danone’nin,
Damla su Coca Cola’nın,
Erikli Nestlenin, 
Aqua ise Pepsi’nin oldu. 

Pet su pazarında 
yüzde 50’yi oluşturan markaların başında ise 
Amerikan ve Yahudi markalarından 
Coca Cola, Pepsi ve Nestle geliyor. 


Yakın tarihe kadar Nuhun Ankara Makarnası ve 
Filiz makarnada artık yabancıların oldu. 

Filiz makarna 5 Mart 2003 tarihinde 
İtalyan Barilla G.e.R Fratelli S.p.A. tarafından satın aldı.

1974’te kurulan Nuhun Ankara makarnası 
Japon gıda devi Nisshin Foods ve Marubeni Corporation ile 2014 yılında ortak oldu.

UNMAŞ A.Ş., 
1990 yılında un ve buğday sektörünün lider kuruluşu 
Doruk Grubu tarafından kuruldu. 

Tost, hamburger, sandviç ekmeği başta olmak üzere
unlu mamüllerin bir numaralı ismi UNO’nun yarısı 
Ülker’de 

diğer yarısı da bu alanın dünyadaki lideri
İspanyol Vedanta Equity’firmasında. 


Sucuk ve pastırma üreticisi Namet, 
2014’te Bahreynli Investcorp ile ortak oldu, 

1968 yılında kurulan tavukçu Banvit’i de
2017’de Brezilyalı BRF ile
Katarlı Qatar Investment Authority satın aldı. 

Japonya’nın en büyük gıda şirketlerinden
Nippon Ham Foods, 
Türkiye’nin önde gelen beyaz et firmalarından 
İzmirli Ege-Tav Ege Tarım Hayvancılık Yatırım şirketinin ana hissedarı oldu. 
Japon dev, Ege Tav’ın yüzde 60’ını devraldı. 

Türkiye’de beyaz et üretiminde ve yem sanayinde faaliyet gösteren
CP Standart firması da yabancı sermayeli, 
Tayland merkezli bir grubun oldu. 


Bundan sonra Türk halkının yiyeceği tavukların
yüzde 50’ye yakını, 
Taylandlıların, 
Brezilyalıların ve 
Katarlıların sahip olduğu çiftliklerde üretilip,
kesilecek ve iç piyasada satılacak. 

Patates cipsinin yüzde 90’ı 
iki Amerikan markası, Frito-Lay ve Pringles’ın elinde. 
Ciroları da yılda 134.4 milyon dolar.

Diğer atıştırmalık ürünlerin bir numaralı tedarikçisi ise Avrupalılar.
Bu ithalatın yüzde 32’si Almanya’dan, 
yüzde 12’si Hollanda’dan, 
yüzde 10.5’i de İtalya’dan geliyor.


Ülkemizde
4 milyar liralık atıştırmalık, patates cipsi, mısır cipsi pazarı var. 

Bu pazarın tamamına yakını yabancıların! 

Ceviz ve badem de yurt dışından geliyor.
Sadece 2015’te ABD’den 300 milyon dolarlık ceviz ve badem ithal edildi. 

Şili ve Ukrayna kuru fındık satışında 
Türkiye’de bir numara. 

Marka olmuş yerli şirket Sabancılar’ın Peyman’ı da
Çin menşeili Bridgepoint’a satıldı.





Dünyanın en büyük dört çikolata üreticisinden biri olan
İtalyan Ferrero,

2014 yılında dünyanın en büyük fındık ihracatçısı ve
12 yıldır Türkiye’nin ihracat şampiyonu olan 
Oltan Gıda’yı satın aldı. 

Ferrero Nisan 2017’de 
Oltan Gıda’nın ismini

“Ferrero Fındık” 

olarak değiştirdi.


2015 yılında toplam
2,8 milyar dolarlık fındık ihracatının
yüzde 46’sı
üç ulus ötesi şirket tarafından gerçekleştirilmiştir. 


Bu şirketlerden Oltan/Ferrero’nun ihracatı 827 milyon USD, 
Progıda’nın ihracatı 352 milyon USD ve 
Stelliferi’nin ihracatı da 125 milyon USD olarak gerçekleşmiştir. 

Kola, Fanta bir yana 
Türkiye’de şu anda en büyük sektör enerji içecekleri.

Yılda 50 milyon adete yakın tüketim var.
Bunun yüzde 60’ını Red Bull, 
kalanını da Burn karşılıyor. 

Ülkemizde gazlı içecek pazarı 3,5 milyar lira büyüklüğünde. 

Kolalı içeceklerin tamamını yabancılar üretiyor. 

Diğer içeceklerden
şalgam,
turşu suyu veya
salataların vazgeçilmez sosları, 
limon ve nar ekşileri ile 

bir Türkiye klasiği olan Kemal Kükrer 
2013’te Japon Ajinomoto’nun oldu. 

Rakı, şarap gibi alkollü içeceklerin pazar büyüklüğü 7,5-8 milyar lira civarında. 
Bu pazara da yabancılar hâkim.

Hafif alkollü içeceklerde pazar payları da giderek büyüyor.

Bilindiği gibi Japon Ajinomoto 
şalgamdan daha önce
hazır çorba, bulyon, yemek harçları, puding, krem şanti, çikolatalı sos gibi ürünlerle ünlü
Bizim Mutfak markasını satın almıştı. 

Ülkemizde 1,5 milyar liralık pizza pazarı var.

Bu pazarın da yüzde 80’i yabancıların elinde! 

Çiğnediğimiz çiklet pazarı
450 milyon lira büyüklüğünde ve bu pazarın yüzde 90’ı 
yabancıların kontrolünde.


ABD’li gıda şirketi, 
Anadolu Grubu’na ait gıda şirketi Ana Gıda’yı satın alınca 

1878’ de kurulan Komili,

1953 yılında kur ulan Kırlangıç ve 

1914’de kurulan Sezai Ömer Madra markalarıyla üretilip satılan 

zeytinyağlarımızda

 artık Amerikalıların oldu. 

Bu 3 firma, Türkiye zeytinyağı pazarının yüzde 30’una sahiptir .


Basit gibi görünen, 
ama her sofrada yer alan ürünlerden 
Bizim marka paket çorba, bulyon, harçlar, mayonez, ketçap, 
makarna, kabartma tozu, vanilya, nişasta, pudraşekeri, pirinç unu;
Japonya merkezli Ajinomoto tarafından paketlenip bize satılıyor. 

Çok sevdiğimiz şekerlemeler için kullanılan 
kalsiyum karbonat, sitrik asit, aroma ve renklendirici gibi katkı maddelerinin 
yüzde 85’i de dışarıdan alınıyor.

Böylesine verimli topraklarda, 
gıdada “dışa” bağımlı hale geldik. 

Yabancı ülkelerdeki şirketlere… 
Veya ülkemizdeki yabancı şirketlere…
Yiyip içtiklerimize
alın terimizle kazandığımız milyarlarca dolar döviz ödüyoruz. 


İnek bizim, 
çayır bizim 
ineği biz sağıyoruz 
süt bizim ama 
sütünü şişeleyip 
yabancılar bize satıyor. 

Sütten yoğurt yapma, 
ayran yapma işini de 
artık onlara bıraktık. 


Maalesef artık inek de kalmadığı için 
eti de dışardan almaya başladık. 

Soframız, 
yabancı şirketlerin kontrolünde artık. 

Yabancılar
etimizi, 
sütümüzü, 
suyumuzu, 
unumuzu, 
yağımızı, 
tavuğumuzu, 
yumurtamızı, 
çayımızı,
meyve ve 
sebzelerimizi 
neyimiz varsa 
bize 
satmaya başladılar. 

Artık onların ürettiklerini 
yiyip içiyoruz. 

Peki o zaman köylümüz, 
çiftçimiz, 
üreticimiz ne iş yapacak. 

Kendi ülkemizde 
yabancıların hizmetçisi mi olacağız.

Peki yabancılar 
bizim gıdalarımıza 
üretim sırasında bir şeyler karıştırma imkanı bulursa 
bir nesli yok edebilirler ki
– düşünmek bile istemiyorum- 
onları kontrol edebilecek yada bunun farkında olabilecekmiyiz? 

Bir toplumu savaşmadan ele geçirmenin 
tek yolu 
memleketin stratejik kurumlarının yabancılara satılarak
onların insafına teslim edilmesidir. 

Gıda sektörü de bunların başında gelir.

P Tablo 1. 
Gıda Sektöründe Yabancılaşma Süreci 

Tarih Şirket adı Ortak olan / satın alan şirket ve payı,% 

1994 Filiz Gıda (Doğuş Grubu) Barilla Gıda 55 
1995 Unicom (Komili) Unilever 100 
1996 Sabancı Grubu Carrefour 60* 1
997 Sabancı Grubu Danone 50* 
1998 Doğadan Gıda MKT Holding 50 
1998 İmbat Meşrubat The Coca-Cola Company 40 
1998 Tikveşli DanoneSa (Sabancı/Danone) 100
1999 Birtat DanoneSa (Sabancı/Danone) 100 
2000 Besan Besin Sanayii (Bestfoods) Unilever 100 
2000 Çapamarka Gıda Sanayii (Bestfoods)
2000 Çapamarka Gıda Sanayii (Bestfoods) Unilever 100 
2000 Bozkurt Helva (Bestfoods) Unilever 100
2001 Dosan Konserve Unilever 100 
2001 Penguen Gıda Deutsche Investitions (KFW) 12,7 
2001 Pamir Gıda Haribo 76
2001 Türk Tuborg (Yaşar Holding) Carlsberg Breweries 47,8
2002 Mis Süt (Tekfen) Nestlé 100 
2002 Kent Gıda (Tahincioğlu) Cadbury 51 
2002 Fruko AŞ Pepsi Bootling Group (PBG) 100
2002 Kar Gıda Kraft Foods 100 
2003 Filiz Gıda (Doğuş Grubu) Barilla Gıda 45
2003 Mudurnu Tavukçuluk Global AŞ 51 
2003 Unicom (Unilever/ Yudum ve Sırma) Seef (Soros Investment Capital) 100
2003 DanoneSa (Sabancı/Danone) Danone 100 
2003 Nestlé Türkiye süt işletmeleri Danone 100 
2005 Gima (Fiba Holding) CarrefourSa (Sabancı/Carrefour) 60,2 
2005 Endi (Fiba Holding) CarrefourSa (Sabancı/Carrefour) 100
2005 Tansaş (Doğuş) Migros (Koç Grubu) 70,8
2006 Penguen Gıda ADM Capital 13 
2006 Kent Gıda (Tahincioğlu) Cadbury 30 
2006 Mey İçki (Nurol-Limak-Özaltın-Tütsab) Texas Pacific Group 99 
2006 Erikli Su Nestlé Waters S.A. 60 
2007 Intergum Grubu Greencastle (Cadbury) 100 
2007 Doğadan Gıda The Coca-Cola Company 100 
2007 Yudum Gıda (Seef Holdings) Swan (NBK Capital) 100 
2007 Yudum Gıda (Swan/NBK Capital) Afia Int (Savola Group) 100 
2008 Türk Tuborg (Carlsberg Breweries) Israel Beer Breweries (CBC Group) 95,7 
2008 Migros Türk (Koç Grubu) Moonlight Capital 50,8 
2008 Bizim Toplu Tüketim (Yıldız Holding) Golden Horn Investments B.V. 20 
2009 Ana Gıda (Anadolu Grubu) Seef Foods (Bedminster Capital) 44,8 *
Ortak girişimdeki payı 

Tablo 2. 
Gıdada önemli yabancı şirket ve markalar Üretim konusu Şirketler, markalar ve tahmini pazar payları. %* 

Süt ve süt ürünleri Danone-Tikveşli 10 
Makarna Barilla / Filiz 30 
Dondurma Unilever (Algida) 70 
Bebek maması Numil/Danone (Milupa, Bebelac) 90 
Cips Frito-Lay (Ruffles, Doritos), Kraft (Cipso, Patos), P&G (Pringles) 90
Hazır çorba Unilever (Knorr), Nestlé (Maggi) 70
Kâse margarin Unilever (Sana, Becel) 50
Ayçiçeği yağı Savola Group (Yudum) 15
Çikolata Nestlé, Kraft (Milka), Unilever (Algida) 30 
Şekerleme Cadbury (Kent), Haribo 70 

Nişasta bazlı şeker Cargill, Amylum, Cargill/Ülker (Pendik Nişasta) 80 

Sakız Cadbury (Falım, First), Perfetti Van Melle (Vivident) 90
Çay Unilever (Lipton) 15
Hazır kahve Nestlé (Nescafé), Kraft (Jacobs) 80 
Ambalajlı su Erikli /Nestlé, Danone (Hayat), Damla (Coca-Cola) 25 
Meyve suyu Coca-Cola (Cappy) 25 
Kolalı içecek Coca-Cola, Pepsi 75 
Rakı Texas Pacific Group/Mey 70 
Organize perakende Migros, CarrefourSa, Metro Group, Tesco-Kipa 60