*** İYİLİK İÇİN KOŞANLARIN YERİ***

Hakkında “Yoğurdun Steve Jobs’u” diye başlıklar atılan, Amerika’nın en çok satan yoğurt markası Chobani’nin kurucusu Hamdi Ulukaya: “Çöpe attığım, üzerinde ‘satılık yoğurt fabrikası’ yazan kağıt hayatımın dönüm noktam oldu” ‘Çöpe attığım kağıt hayatımı değiştirdi’

Pelin Çini / pelin.cini@milliyet.com.tr
Fotoğraflar: Ercan Arslan

İş dünyasına ait haberlerin bulunduğu “ciddi” dergilerde ve gazetelerin ekonomi sayfalarında yayımlanan başarı öykülerini aklınıza getirin. Aldığı ödüllerle birlikte şık ofislerindeki büyük masalarının başında ya da fabrikalarının önünde poz veren işadamlarını ve işkadınlarını mutlaka anımsayacaksınız. Hamdi Ulukaya (39) da onlardan biri. Üstelik başarı hikayesi alışık olduklarımızdan çok daha renkli. Dedesi ve babası ile birlikte yaz aylarında yaylaya çıkıp koyun güden, üniversite çağına kadar ne olacağına bir türlü karar veremeyen. Amerika gibi bir yere tek kelime dahi İngilizce bilmemesine rağmen “Gidip bir bakayım, nasılmış oralar?” diyerek gidebilen biri o. Her ne kadar “Maceraperest değilim” dese de risk almaya bayılıyor. Hiç düşünmeden, hesap kitap yapmadan aldığı risklerde hiç yanılmamış olmalı ki şu an Amerika’nın en başarılı 10 işadamından biri ve 40 yaş altındaki işadamları arasında en parlak girişimci olarak anılıyor.

Hamdi Ulukaya, Pelin Çini

* Babanız mandıracılık yapıyormuş. Ona yardım ederek büyüdüğünüzden bahsediyorsunuz. Nasıl bir çocukluk geçirdiniz?

Dedem Elazığ’daki Şavak aşiretinin lideriydi. Ondan sonra da babam geldi. Ancak aşiret denilince hep mal mülk üzerine işleyen bir sitem gelir akla. Bizimki öyle değildi. Dedem de babam da manevi liderlerdi. Ben altı kardeşli bir ailede, Fırat Nehri’nin kenarında, Munzur Dağları’nın eteğinde küçük bir kasabada büyüdüm. Hayatım dedemin dizinin dibinde aşireti nasıl yönettiğini izleyerek geçti. Verilen sözün tutulması gerektiğini, bir işte önceliğin insan ve ona duyulan güven olduğunu ondan öğrendim. Babam mandıracılık yapardı. Ben de yazları yaylaya çıkar, ona yardım ederdim.

* Amerika’ya gitme fikri nasıl ortaya çıktı?

Dil öğrenmek istiyordum. Öylesine, bir gidip bakayım dedim ve Long Island’a gittim. İlk başlarda her giden gibi bocaladım, yalnız kaldım çok. Amerika’ya küçük bir sırt çantasıyla gittim, hiçbir şeyim yok sanıyordum ama meğer ailemden öğrendiğim deneyim ve bilgilerle doluymuş. Başarılı olmak için gereken her şeye sahipmişim.

“Yunanlılar ‘Bir Türk yoğurt piyasasında bizi geçti’ diye üzüldü”

* İlk fabrikanızı da babanızın desteğiyle kurmuşsunuz...

Beni ziyarete gelmişti. “Burada hiç güzel peynir yok, bizimkileri getirip satsana” dedi. Hemen bir-iki konteynır getirdik. Toptancılara verdik, iyi gitti. Para kazandık. Ardından da bir fabrika kurduk. İki yıl bocaladık ama sonra ürün oturdu.

* Tam peynir işi düzene oturmuşken bu defa da Chobani’yi kurup bir daha risk almışsınız...

Yapım böyle. Çalışmam lazım illa ki. Chobani’nin kurulma hikayesi de enteresandır. Masamı toplarken elime bir kağıt geldi. Üzerinde “Makineleriyle satılık yoğurt fabrikası” yazıyor. Attım çöpe. Yarım saat sonra çöpün içinde kağıdı arıyordum.

* Ne oldu o yarım saat içinde?

Karşıma bir fırsat çıktı, birçok insanın başına her gün geliyor ama ben fark ettim ve değerlendirdim.
O çöp kutusu hayatımın dönüm noktasıdır bu yüzden.

* O kararı size ne verdirdi?

Fabrikada çalışan 55 kişi kararımda etkili oldu. O insanlar bir ay sonra kapanacak bir fabrikada çalışıyorlardı ve gittiğimde işin hiç teklemediğini gördüm. İnsanlarda ne bir isyan, ne bir bıkma ya da moral bozukluğu... Çok etkilendim. Dedim ki “Bu insanlar kapanmak üzere olan bir fabrikada böyle çalışıyorlarsa yeni bir yatırımda neler yaparlar.” Beni yanıltmadılar. Dört yılda Amerika’nın en büyük süt alımını yapan fabrika olduk.

* Türkler “Yoğurdu biz icat ettik” der. Oysa sizi ambalajlarınızda “Yunan yoğurdu” yazıyor. Tepki aldınız mı?

Fransızlar da, Yunanlılar da, Bulgarlar da, biz de böyle diyoruz. Oysa yoğurt bir yöreye ait değil. Yunan yoğurdu Türk yoğurdundan farklı. Bizim süzme yoğurda benziyor ama daha sulu ve tatlı. Ayrıca onlar bu pazarı oluşturmuş, insanlar Yunan yoğurdu diye bir şeyle tanışmışken aynı ürünü başka bir isimle lanse etmek iş anlamında büyük bir hata olurdu. Buradaki Türk işadamı arkadaşlarımdan bazı tepkiler almıştım ama zamanla geçti. Yunanlıların da tepkileri oldu, “Bir Türk geldi ve bizi geçti” diye epey üzüldüler.

“Biz Apple’ın izlediği rotaya paralel gidiyoruz”

* Geçenlerde Forbes dergisi sizin için “Yoğurdun Steve Jobs’u” diye bir tabir kullandı...

O enteresan bir başlıktı. Ben ilk toplantımızda arkadaşlarıma “Biz gıda firması olabiliriz ama stratejilerimizi teknoloji firması gibi geliştirmeliyiz. Basit ürün, yenilikçi ürün ve şaşırtıcı pazarlama yöntemlerimiz olmalı” demiştim. Bu, Apple’ın izlediği rotayla gayet paraleldi. Hâlâ da öyle. Yılda iki kez yeni ürünler çıkarırız, ambalajlarımızı yenileriz. Yeni ürünü son ana kadar açıklamaz ve tüketicide beklenti yaratırız.

* Siz patron olarak hâlâ her aşamada işin başında mısınız?

Hayır çünkü bir yönetici varlığını ne kadar görünmez kılarsa o kadar başarılıdır. Ben şu an burada tatildeyim ve telefonum çalmıyor. Çalsa da açmam çünkü biliyorum ki ben olmasam da sorunsuz devam edecekler. Bir de “Aman benim işimi elimden alır” diyerek adam yetiştirilmiyor. Oysa bu yanlış, siz ne kadar çok size benzeyen ve işinizi yapan adam yetiştirirseniz o kadar hızlı ilerlersiniz. Mesela “Steve Jobs olmadan Apple nasıl devam edecek” diye endişelenenler var. Ama ben hiçbir zarar gelmeyeceğine eminim. Apple da böyle bir şirket çünkü.

* Bir de Chobani Shepherd’s Gift Foundation (Çoban Armağanı Vakfı) adında bir vakfınız var.

Bizim kültürümüzde paylaşmak var. Para bir yere kadar, sonra insan manevi bir başarı arıyor. Kârın yüzde 10’u vakfa gidiyor. Yurtdışında fabrikamızın bulunduğu kasabaya Amerika’nın en büyük beyzbol sahasını kurduk. Türkiye’de de kütüphaneler kuracağız. Kurban Bayramı’nda daSomali’ye gidiyoruz. Oraya da 1 milyon dolarlık bir bağışta bulunduk.

“Boş zamanlarımda çocuk öyküleri yazıyorum. Birini bastırmak üzereyim”

* Biraz da özel hayatınızdan bahsedelim. Anneniz çok istemiş ama siz bir türlü evlenmemişsiniz..

İlk başlarda zamanım yoktu, sonra da nedense olmadı. Bir-iki kere direkten döndüm tabii. Aile benim için çok önemli. Baba olmak da istiyorum. Ama bugüne kadar doğru kadın karşıma çıkmadı. İlk görüşte aşka da inanırım.

* Neler yapıyorsunuz boş zamanlarınızda?

04/09 09:27

Hamdi Ulukaya: Hala sabah kalkıp menemen yapıyorum

◊ Milyonlarca kişinin ancak rüyasında görebileceği bir hayat hikâyeniz var. Bugün Oslo’ya bir barış ödülü almaya geldiniz, törene Norveç Prensi katılıyor. Kendinizi bir peri masalında hissediyor musunuz?

◊ Nasıl yani? Hep biliyor muydunuz böyle bir şeyler olacağını?

- Çocukluğumda en çok istediğim şey şoför olmaktı. Annem, rahmetli, “Oğlum sen şu olacaksın, bu olacaksın” demedi. Okulda takdir aldığımda sevindiğini belli ederdi ama “Bu senin yaptığın en müthiş şey” hissiyatını vermezdi.

İnsani şeylerle ilgilenirdi.

- Erzincan’ın İliç kasabasında. Bin kişilik, insanların pek gitmek istemediği yerlerden biri diyebiliriz. Munzur Dağları’nın eteğinde...

◊ Dersim bölgesinden kopuk mu?

- Değil. İl Erzincan ama bölge Dersim. Bizimkiler Tunceli’delermiş. Köy, Keban Barajı’yla su altında kalınca Munzur’un diğer tarafına göç etmişler.

◊ Mistik bir coğrafya, pek çok enteresan insan çıkmış. Nasıl bir çocukluktu?

- Çok özel bir yerdi. Benim çocukluğuma gitmediğim gün yoktur. Bir şey duyarım, görürüm, koklarım ya da rüyasını görürüm.

◊ Tarif eder misiniz? Ne gibi şeyler geliyor aklınıza?

◊ Nereye gidiyor herkes?

◊ Şahane geliyor kulağa ama zorluklar da var mıydı?

◊ Nasıl?

- Dedem ağaymış. Babam bu unvandan kaçmaya uğraşmış ama bir ağırlığı vardı. Annem bizi şöyle yetiştirdi: “Hiç kimseden üstün değilsin ama kimseden aşağı bir tarafın da yok. Bir şey ispat etmene gerek yok. Ben sana söylüyorum...”

◊ Bu güvenin kaynağı neydi? Kültür mü? Toplumsal yapı mı?

- Kavga görmedik hiç. Kendimizi seçilmiş görürdük ki biz yıldızlara en yakındık, kar suyuna en yakındık. Havanın en temizini biz alırdık. Etin en güzelini biz yerdik.

◊ Yoğurt yapmayı orada mı öğrendiniz?

- Aşinalık oradan. Ama biz peynirciydik, ailece tulum peyniri yapıyorduk. Babamın diğer işi celepçilikti. Koyun, kuzu alır, Antep’te, Adana’da satardı.

◊ Çobanlık yaptınız mı siz?

- Çobanlık yaşından önce yatılı okula gittim. Ama en sevdiğim şey çobanlarla gezmekti.

◊ Nasıl insanlardı çobanlar?

- Dağda televizyon yoktu. Bir çoban vardı, beklerdik, bize masal anlatsın... Sessizdirler. Güvenilirdirler. O bahsedilen bilgisiz insanlarla alakaları yoktur.

◊ ‘Dağdaki çoban’ epey haksız bir klişe yani...

◊ Dini de bir kavram sanırım...

- Tabii, çünkü İsa bir çoban! Koyunlara bakan, onları güvenli bir şekilde getirip götüren, onlara su veren, yol gösteren... Rahip ya da lider de bunu yapar. Dağda en hazin şey nedir bilir misin?

◊ Nedir?

- Çoban gelir, sürü gelmez. Gece kurt saldırmıştır. En büyük acı. Ama sonra ne olur? Dağın her yanından insanlar birer koyun getirip o insana verir!

◊ Vay canına! Bunu gören bir çocuk kolay kolay kötü bir insan olamaz herhalde.

- Getirdiği koyunun da en iyisini getirir! Biz korkusuz yaşardık. O dağın başında, o çadırlarda güvenle yatıyorduk. Zifiri karanlıkta bile korku yoktu.

◊ Neden bıraktınız peki?

- Bir dağa çıkardık ama arkasında hep bir tane daha çıkardı. Acaba bunun arkasında ne var, onun arkasında ne var? 11 yaşında yola çıktım, hâlâ daha merak ediyorum (gülüyor)!

◊ Neden Mülkiye’ye gittiniz?

- Kasabada kaymakam vardı. Herkes saygı duyardı, harika bir cipi vardı. “Ben babamın saygı gösterdiği bu adam olmak istiyorum” dedim.

◊ Devlete bakışınız nasıldı?

- Jandarmaları severdik. Abilerim askere gidiyordu. Atış filan yaparlardı. Sonradan değişti, çatışmalar vesaire... Biz küçükken yoktu. Bir tek Dersim İsyanı hikâyelerini dinlerdik. Her yere işlemişti.

◊ Mülkiye nasıl geldi size?

Bugüne kadar üç marka tescil ettirdim: Euphrates yani Fırat, Chobani yani çoban ve Tent yani çadır... Bunlar hep çocukluğumdan resimler. Kullandığım her taktik, liderlik tarzım, marka anlayışım, değerlerim oraya bağlı. Başka yerden bir şey öğrenmedim.

İki sene gazetecilik yaptım, sonra beni içeri aldılar

◊ Neden?

- Beğenmediğim şeyler vardı, haberler geliyordu, kullanıyorduk. Bir süre sonra herkes gazetenin çıkmasını beklemeye başladı. ‘Çeşmebaşı sohbetleri’ diye köşe yazıyordum. İki sene kadar yaptım bu işi, sonra beni içeri aldılar.

◊ Gazeteciliğin şanındandır o... Hayırdır, ne olmuştu ki?

- Aşırı gruplara girmişliğim yoktu ama insan haklarından, Kürt haklarından yana tutumum belliydi. Mahalleden tanıdık bir polis içeri aldı. Bir şeyler imzalattılar. Çıkarken, “Buraya gelip de senin gibi çıkan tek bir adam daha yok, çok şanslısın” dedi.

◊ Gerekçeyi açıklamadılar mı?

- Dünya kadar yazı vardı ama hepsi hikâye. Bir suç işlememiştim. Çıktığımda arkadaşlara, “Ben Avrupa’ya gideceğim” dedim.

◊ İşkence gördünüz mü?

- Hayır.

◊ Hangi dönemdi?

- 93-94. Faili meçhul cinayetlerin, işkencelerin olduğu dönemler.

◊ Ne oldu sonra?

◊ Mülkiye’yi yaktınız yani...

- E artık gitmem lazım. Annem bana bir kız bulmuş memlekette, sürekli anlatıyor, “Çok iyi bir kız, evlen, hep beraber yaşayalım” diye.

◊ Kaçmanızın gerçek sebebi belli oldu!

- (Gülüyor) Yok yahu! Gittim memlekete, dedim, “Sana söz veriyorum, üniversiteyi bitirip geleceğim, en fazla dört sene!” “Yok” dedi, “Gelmeyeceksin, orada Amerikalılarla evleneceksin .” Sonra razı oldu, yolladı.

◊ Zor oldu mu ayrılmak?

◊ Vedanız mı?

- Evet. Uzun zamandır bu resmi düşünmemiştim... Yeğenim, “Amca neden ağlıyorsun” diye sordu. “Yok” dedim, “Cam açık, yağmur geldi yüzüme”... O hayattan kopuş o gündü. Bir daha oraya annemin mezarını ziyaret için gittim.

Hamdi Ulukaya: Hala sabah kalkıp menemen yapıyorum

Karmaşanın, seslerin, gürültünün içinde sarhoş olmamak...

Kendi sesini duyabilmek... Bunların hepsini Munzur’a bağlıyorum

◊ Zorluk çektiniz mi Amerika’ya ilk gittiğinizde?

◊ Sonra kardeşiniz de size katılıyor ve en son babanız geliyor galiba.

◊ Hangi iş bu?

- Euphrates. Hayatımdaki en zor iki sene... Her gün iflasın eşiğindesin. Binanın yanında bir yere saklanır, ağlardım. Çözüm bulmayı orada öğrendim.

Sonunda tam nefes alacağım derken kapanan bir yoğurt fabrikasını satın aldım. Yedi sene oraya gömdüm kendimi.

Bunlar çok sessiz, kişisel ve sade anlardır

◊ Milyonlarca kişinin ancak rüyasında görebileceği bir hayat hikâyeniz var.
Bugün Oslo’ya bir barış ödülü almaya geldiniz,
törene Norveç Prensi katılıyor.
Kendinizi bir peri masalında hissediyor musunuz?

◊ Nasıl yani?
Hep biliyor muydunuz böyle bir şeyler olacağını?

- Çocukluğumda en çok istediğim şey şoför olmaktı.
Annem, rahmetli,

“Oğlum sen şu olacaksın, bu olacaksın” demedi.

Okulda takdir aldığımda sevindiğini belli ederdi ama
“Bu senin yaptığın en müthiş şey”
hissiyatını vermezdi.

- Erzincan’ın İliç kasabasında.
Bin kişilik, insanların pek gitmek istemediği yerlerden biri diyebiliriz.
Munzur Dağları’nın eteğinde...

- Değil. İl Erzincan ama bölge Dersim. Bizimkiler Tunceli’delermiş.
Köy, Keban Barajı’yla su altında kalınca Munzur’un diğer tarafına göç etmişler.

- Çok özel bir yerdi.

Benim çocukluğuma gitmediğim gün yoktur.
Bir şey duyarım, görürüm, koklarım ya da
rüyasını görürüm.

- Dedem ağaymış.
Babam bu unvandan kaçmaya uğraşmış ama
bir ağırlığı vardı.

Annem bizi şöyle yetiştirdi:

“Hiç kimseden üstün değilsin
ama kimseden aşağı bir tarafın da yok.
Bir şey ispat etmene gerek yok.
Ben sana söylüyorum...”

- Kavga görmedik hiç.
Kendimizi seçilmiş görürdük ki biz
yıldızlara en yakındık,
kar suyuna en yakındık.
Havanın en temizini biz alırdık.
Etin en güzelini biz yerdik.

- Aşinalık oradan. Ama biz peynirciydik, ailece tulum peyniri yapıyorduk.
Babamın diğer işi celepçilikti. Koyun, kuzu alır, Antep’te, Adana’da satardı.

- Çobanlık yaşından önce yatılı okula gittim.
Ama en sevdiğim şey çobanlarla gezmekti.

- Tabii, çünkü İsa bir çoban!
Koyunlara bakan, onları güvenli bir şekilde getirip götüren,
onlara su veren, yol gösteren...
Rahip ya da lider de bunu yapar.
Dağda en hazin şey nedir bilir misin?

- Çoban gelir, sürü gelmez.
Gece kurt saldırmıştır.
En büyük acı. Ama sonra ne olur?

Dağın her yanından insanlar birer koyun getirip o insana verir!

◊ Vay canına!
Bunu gören bir çocuk kolay kolay kötü bir insan olamaz herhalde.

- Getirdiği koyunun da en iyisini getirir!
Biz korkusuz yaşardık. O dağın başında,
o çadırlarda güvenle yatıyorduk.
Zifiri karanlıkta bile korku yoktu.

- Bir dağa çıkardık ama arkasında hep bir tane daha çıkardı.
Acaba bunun arkasında ne var,
onun arkasında ne var?
11 yaşında yola çıktım,
hâlâ daha merak ediyorum (gülüyor)!

- Kasabada kaymakam vardı.
Herkes saygı duyardı, harika bir cipi vardı.

“Ben babamın saygı gösterdiği bu adam olmak istiyorum” dedim.

- Jandarmaları severdik.
Abilerim askere gidiyordu.
Atış filan yaparlardı. Sonradan değişti, çatışmalar vesaire...
Biz küçükken yoktu. Bir tek Dersim İsyanı hikâyelerini dinlerdik.
Her yere işlemişti.

Bugüne kadar üç marka tescil ettirdim:

Euphrates yani Fırat,

Chobani yani çoban

ve Tent yani çadır...

Bunlar hep çocukluğumdan resimler.
Kullandığım her taktik,
liderlik tarzım,
marka anlayışım,
değerlerim oraya bağlı.
Başka yerden bir şey öğrenmedim.

- Beğenmediğim şeyler vardı, haberler geliyordu, kullanıyorduk.
Bir süre sonra herkes gazetenin çıkmasını beklemeye başladı.
‘Çeşmebaşı sohbetleri’ diye köşe yazıyordum.
İki sene kadar yaptım bu işi, sonra beni içeri aldılar.

◊ Gazeteciliğin şanındandır o...
Hayırdır, ne olmuştu ki?

- Aşırı gruplara girmişliğim yoktu ama
insan haklarından, Kürt haklarından yana tutumum belliydi.
Mahalleden tanıdık bir polis içeri aldı. Bir şeyler imzalattılar.
Çıkarken,
“Buraya gelip de senin gibi çıkan tek bir adam daha yok,
çok şanslısın” dedi.

- Dünya kadar yazı vardı ama hepsi hikâye.
Bir suç işlememiştim.
Çıktığımda arkadaşlara,
“Ben Avrupa’ya gideceğim” dedim.

- E artık gitmem lazım.
Annem bana bir kız bulmuş memlekette, sürekli anlatıyor,
“Çok iyi bir kız, evlen, hep beraber yaşayalım” diye.

- (Gülüyor) Yok yahu!
Gittim memlekete, dedim,

“Sana söz veriyorum,
üniversiteyi bitirip geleceğim,
en fazla dört sene!”

“Yok” dedi,
“Gelmeyeceksin, orada Amerikalılarla evleneceksin

.” Sonra razı oldu, yolladı.

- Evet. Uzun zamandır bu resmi düşünmemiştim...
Yeğenim, “Amca neden ağlıyorsun” diye sordu.
“Yok” dedim, “Cam açık, yağmur geldi yüzüme”...

O hayattan kopuş o gündü.
Bir daha oraya annemin mezarını ziyaret için gittim.

- Euphrates.
Hayatımdaki en zor iki sene...
Her gün iflasın eşiğindesin.

Binanın yanında bir yere saklanır, ağlardım.

Çözüm bulmayı orada öğrendim.

Sonunda tam nefes alacağım derken

kapanan bir yoğurt fabrikasını satın aldım.
Yedi sene oraya gömdüm kendimi.