FUTBOLUN TARİHİ - I
 Mete İKİZ
 29-Aralık-2007 Tarihinde REFERANS Gazetesinde Yayınlanmıştır 

GİRİŞ

Günümüz futbolunda gelinen noktayı doğru analiz edebilmek için, futbolun tarihsel gelişimini ve hangi koşullar altında ne şekilde bir endüstri haline geldiğini iyi bilmek gereklidir. Mucidi oldukları modern futbolun tarihi kendi futbol tarihleri ile birlikte anılan İngilizler, yüzyıllardır oynadıkları bu güzel oyunu, toplumlarının gelişimi üzerinde önemli bir etkisi bulunan 19. Yüzyılın 2. yarısından itibaren ulusal sporları olarak sistematik bir şekilde aşama aşama geliştirerek, dünyaya ihrac ettikleri büyük bir sektör haline getirdiler.
 

Antik Yunan� Harpaston - Vahşi Kökenler

Topa benzeyen bir şeklin peşinden koşan insanların ilk mevcudiyeti M.Ö. 2000�li yıllarda Çin�deki Han Hanedanı zamanına kadar gitse de, M.Ö. 600�lü yıllarda topla oynanan ilk oyunun antik Yunan literatüründe �çok sert ve vahşi� olarak refere edilen bir oyun olan �Harpaston� olduğuna inanılmakta. Eski Yunanca�da �El Topu� anlamına gelen ve bu açıdan günümüzde Hentbol, Rugby ve Amerikan Futbolu�nun atası olarak kabul edilen Harpaston�un basit tek bir kuralı vardı: Bir oyuncu gol çizgisini top elinde olarak geçerse veya gol çizgisi üzerinden geçecek şekilde bir takım arkadaşına pas atarsa, puan alırdı, diğer takımın amacı ise �ne şekilde olursa olsun� karşı takımı engellemekti. Romalılar, oyunun kurallarına topa ayakla vurmayı da ekleyerek, oyuna �Harpastum� adını verdiler ve Julius Sezar zamanında bu görsel açıdan bir çeşit kavga benzeri vahşi oyunu ileride modern futbolun beşiği olacak İngiltere�ye getirdiler.
 

Futbolun Mucidleri - İngilizler

Harpastum�un kitleleri peşinde sürükleyen popüler bir oyun haline gelerek �Football� adını alması ise Ortaçağ�da yeni vatanı İngiltere�de oldu. Domuz derisinden yapılan oval şeklinde bir topun peşinde koşuşturan insanlar hakkında İngiltere�deki ilk resmi kayıt 1170 yılına kadar gitmekte. 14. Yüzyılın başında İskoçya�yı fethetmeye çalışan II. Edward İngiliz gençlerinin topun peşinden koşmaya gösterdiği ilginin orduya kayıt olmaya olumsuz olarak etki yapacağını düşünerek 1314�de ülkede ilk kez olarak bu oyunun oynanmasını yasakladı. Bu ilk yasağı ise 1331�de III. Edward, 1388�de ise IV. Henry�nin yasakları takip etti ve 1409�da İngiliz diline kelime olarak ilk kez giren �Football�u icra ederken �yakalananlar�, 20 Pens ödeyerek 6 gün hapis yatmakla cezalandırılmaya başlandılar. IV. Edward, V., VI., VII. ve VIII. Henry tarafından da �Babadan Oğula� geçerek üst üste uygulanan futbol yasakları, halkın bu heyecan verici aktiviteye gösterdiği yoğun ilgi nedeniyle, bir türlü efektif olarak uygulanamadı.

Uzun yıllar süren din savaşlarının ülke üzerindeki ağır tahribatına düzeni yeniden sağlayarak son veren Oliver Cromwell�in zamanında ise ağır cezalar nedeniyle, at yarışı, horoz döğüşü ve güreş gibi dönemin diğer popüler sporlarıyla birlikte futbol da, İngiliz toprakları üzerinde kısa bir duraklama dönemine girdiyse de, 1660�da Cromwell�in ölümünden sonra yavaş yavaş yeniden İngilizlerin günlük yaşamları içerisindeki yerini aldı.
 

Futbolda İlk Kurallar Seti � Cambridge Kuralları

Uzun yıllar yoğun yasak ve cezalara rağmen kuralları ve standartları olmadan, amaçsızca topun peşinde koşan kitlelerin aktivitesi olan futbol, o dönemde sık kullanılan diğer bir ismiyle �Mob Football� (Ayaktakımı Futbolu), 19. Yüzyılın 2. Yarısından itibaren, Eton, Westminster, Harrow, Shrewsbury, Winchester ve Charterhouse gibi önde gelen İngiliz okullarının takımlar kurarak organize bir şekilde birbirlerine karşı oynama isteklerinin ortaya çıkışıyla birlikte, evrim geçirerek kuralları tanımlanan bir oyun seti haline bürünmeye başladı. Her okulun kendine has olarak oluşturmuş olduğu kurallar, birleştirici bir kodun mevcut olmaması nedeniyle, takımlar arasındaki maçlarda rekabete izin vermeyen bir kaos ortamına sebebiyet verdiğinde, futbol takımı olan okulların temsilcileri Cambridge Üniversitesi�nde 1848�de biraraya gelerek adına �Cambrigde Kuralları� denilen futbolun ilk kural seti üzerinde anlaşmaya vardılar. Artık oyuncular topa  sadece ayaklarıyla vurabilecekler, sadece kaleciler topu elle tutabilecek ve aynı takımdan olan oyuncular aynı renkde formalar giyeceklerdi.
 

Dünyanın İlk Futbol Kulübü Doğuyor: Sheffield FC

Futbolun kuralları standardize olmaya başlarken, futbol kulüpleri de tarih sahnesindeki yerlerini almaya başlıyorlar, Dünyanın ilk Futbol Külübü olarak 1857�de kurulan Sheffield FC�yi, 1862�ye kadar Sheffield  Bölgesinde kurulan 15 takım takip ediyor ve bu kulüpler Sheffield FC�ın oluşturduğu kurallara bağlı olarak Sheffield Birliği adı altında aralarında maçlar yapmaya başlıyorlardı. 1862�deCambridge Kuralları revize ediliyor ve birçok okul takımı bu yeni kurallara uymayı kabul etmiyordu. Futbolu, diğerlerine göre daha büyük ölçülere sahip bir kalede oynayan Rutland Bölgesindeki Uppingham Koleji�nin öğretmenlerinden John Charles Thring, 10 Maddeden oluşan kurallarını 1862�de �En Basit Oyun� adı altında yayınlıyor, tekme atarak sadece topa vurulabilir gibi şiddet içermeyen, oyunu bütünleyici kurallar okullardan geniş kabul görüyordu.

Dünyanın ilk Futbol Federasyonu, FA:

Ard arda birçok futbol takımının kurulmasıyla yokluğu hissedilir hale gelen düzenleyici ve idari bir organın ortaya çıkışı ise, modern futbolun kurallarının ana bir çatı altında standardize edilmesi amacıyla �Football Association�ın (FA, İngiltere Futbol Federasyonu) kurulmasıyla olacaktı.

Modern futbolun kodlarını oluşturmak için 1863 Ekim�inde Londra�da yapılan FA�nın ilk toplantısına katılan Kulüpler olarak Barnes, Blackheath, Perceval House, Kensington School, the War Office, Crystal Palace, Forest, the Crusaders, Charterhouse ve No Names of Kilburn tarihe geçiyorlardı. İlk toplantıda, 1858 yılında Barnes Futbol Kulübünü kuran Avukat Ebenezer Cobb Morley, FA�nın ilk sekreteri olarak seçiliyor ve Kasım ayında yapılan 2. toplantıda, Morley 23 Maddeden oluşan bir kural seti taslağını katılımcılara sunuyordu. Bu kurallar seti aslında o tarihe kadar okullar, üniversiteler ve kulüplerde oynanan futbol oyununun kendilerine has kurallarının bir birleşimiydi.

Katılımcılar arasında yaşanan yoğun tartışmalar sonucunda, FA, 8 Aralık 1863�de, bundan sonra ülke genelinde tüm futbol takımları açısından bağlayıcı hale gelecek olan �Futbolun Kurallarını� yayınladı. Oyunun kurallarının ilk defa olarak genel ve bağlayıcı bir standart şekline gelmesinden sonra, topun elle tutulmasının oyunun gelişimi açısından gerekli olduğunu düşünen takımlarla önemli bir yol ayrımına gidiliyor ve sert mücadelenin yol açtığı seyir zevki yüksek oyunun �sıkıcı bir şekilde� sadece ayakla oynanmasına karşı çıkan isyancılar, kendi oyunlarının kurallarını oluşturarak kurdukları �Rugby Union� ile yeni bir spor dalını o tarihdeki Avustralya, Yeni Zelanda gibi sömürgelerine hızla yayılmak üzere İngiltere�ye armağan ediyorlardı.
 

Oyunun Kuralları Yeniden Yazılıyor...

FA�nın 1863�de yayınlanan ilk kurallar seti 13 Maddeden oluşuyor ve ilk defa futbol sahasının maksimum uzunluğu 200 yard (183 mt.), genişliği 100 yard (91,5 mt.), direkler arasındaki mesafe ise 8 yard (7,3 mt.) olarak belirleniyordu. Ayrıca oyuna başlayacak takımı belirlemek için yazı tura atılması, santra noktası, başlama vuruşu, golün ne şekilde geçerlilik kazanacağı, frikik ve takımların formayla maça  çıkması gibi modern futbolun alfabesi sayılacak kavramlar ilk defa futbol literatürüne giriyordu.

1870�de takımlar kalecinin de eklenmesiyle birlikte 11�er kişiden oluşmaya başlıyor, 1871�de ise hakemler oyuna ilk defa dahil olarak FA kurallarının saha içerisindeki uygulayıcıları konumuna geliyorlardı. 1872�de oyunun kuralları FA tarafından yeniden yazılıyor ve kaleci ile diğer oyuncular arasındaki görev tanımları netleşerek, kaleciler kalelerini korumak üzere ellerini de kullanmaya başlıyorlardı.

Dünyanın ilk Futbol Turnuvası, FA Cup, 1872

FA, 1872�de dünyanın ilk eleme usülü düzenlenen turnuvası olan �FA Cup�ı (FA Kupası) organize ediyor ve Wanderers, Royal Engineers, Hitchin, Queens Park, Barnes, Civil Service, Crystal Palace, Hampstead Heathens, Great Marlow, Upton Park, Maidenhead ve Clapham Rovers olmak üzere 12 futbol kulübü turnuvaya katılıyordu. Her katılan kulübün İngilizlerin 21 şilin kıymetindeki eski altın parası olan 1 Gine ödemek zorunda olduğu Londra�da düzenlenen tarihin ilk FA Kupasına, Nottingham ve Sheffield gibi uzak Bölgelerin kulüpleri seyahat masraflarının yüksekliği nedeniyle katılamıyorlar ve ilk FA Kupasını kaldırmak finalde Royal Engineers�i 1-0 yenen Wanderers�a nasip oluyordu.

 1895�de çalınarak bir daha bulunamayan ilk FA Kupası

Futbol İngiltere�nin Sınırlarını Aşıyor...

Düzenleyici organ olarak FA�nın kurulmasıyla, kuralları öncelikle okul ve kulüp takımları tarafından genel kabul görecek şekilde standardize olan bu hareketli ve ilgi çekici oyunun, az bir ekipmanla ucuz bir şekilde neredeyse her yer ve hava koşulunda her yaşdan insan tarafından rahatlıkla oynanabilmesi ön planda, 1840�lardan itibaren hızla gelişen demiryollarının, halk kitlelerinin düşük maliyetle İngiltere içerisinde seyahat etmelerini sağlaması ise geri planda, futbolun önlenemez yükselişinde önemli pay sahibi olan gerçeklerdi.

Demiryollarının getirdiği seyahat rahatlığının etkisiyle futbol, İngiltere�nin sınırlarını aşıyor, başta Birleşik Krallığı oluşturan İskoçya, İrlanda, Galler olmak üzere İngiliz denizcilerinin de katkısıyla Fransa, İspanya, İtalya ve Almanya üzerinden tüm Avrupa�ya ve o tarihlerde yüksek sayıda İngilizin yaşadığı kolonileri Avustralya ile Kanada ve Güney Amerika kıtasında demiryollarını inşa ettikleri Arjantin ile Brezilya�dan dünyanın dört bir köşesine hızla yayılıyordu. Uluslararası arenaya hızlı bir giriş yapan ve Brezilya�da hemen �güzel oyun� olarak anılmaya başlayan futbol, kısa zamanda uluslararası müsabakalara da sahne olmaya başlıyor ve dünyanın ilk milli futbol maçı, futbol topunun boyutunun FA tarafından standardize  olduğu yıl olan 1872�de, İskoçya�daki Quenns Park�da, İskoçya - İngiltere arasında oynanıyor ve golsüz sona eriyordu. 1873�de kurulan İskoçya Futbol Federasyonunu, 1876�da Galler Futbol Federasyonu takip ediyordu.
 

Futbolun Çağı Başlıyor...

FA Kupası futbol oyununu tüm İngiltere�de inanılmaz bir hızla popüler hale getiriyor, futbol milli spor olarak tanınarak geniş kitleler tarafından büyük bir tutkuyla oynanmaya ve heyecanla takip edilmeye başlanıyordu.

Artık, �Futbolun Çağı� başlamıştı...

FA�nın kurulduğu 1863�den, 1872�deki FA Kupasına kadar, sadece 15 futbol kulübü üye olarak FA Kurallarına bağlı bir şekilde futbol oyununu icra ederken, 26 üyeden oluşan Sheffield Birliği ile, tamamen bağımsız diğer futbol takımları oyunu kendi kurallarına göre oynamaya devam ediyorlardı. Tarihdeki ilk organize futbol turnuvası olan FA Kupasının başarısının dayanılmaz cazibesi, Sheffield Birliği�nin 1877�de FA�ya katılmasına neden oluyor, bunu diğer bağımsız futbol takımlarının ard arda katılımları izliyor ve 1881�e gelindiğinde FA üyelerinin sayısı 128�i buluyordu. 128 üyenin 80�i Güney, 41�i Kuzey İngiltere�de, 6�sı İskoçya�da, 1�i ise Avustralya�da kurulu futbol kulüplerinden oluşuyordu.

Bu arada FA oyuna yeni kuralları adapte ederek futbolu geliştirmeye devam ediyor, 1877�de futbol maçları 90 dakika ile sınırlandırılıyor, 1878�de hakemler düdük kullanmaya başlıyor, 1882�de tüm kulüpler maçlarda üst direk, kısa bir süre sonra ise direkler arasında file kullanmak zorunda kalıyorlardı.
 

Ve İlk Profesyonel Futbol Takımı Sahnede: Blackburn Rovers

30 yıl gibi kısa bir süre içerisinde peşi sıra birbirini takip eden tüm bu hızlı gelişmeler, futbolu ayrı bir kulvara sokuyor ve Preston North End ile Upton Park arasında 1884 Ocak ayında oynanan FA Kupası maçından sonra, Upton Park takımı Preston�ın kadrosunun, oyunu zevk almak için oynayan amatörlerden ziyade futbol oynamak karşılığında para alan profesyonel oyunculardan oluştuğunu iddaa ederek, Preston�un kurallara aykırı hareket ettiği savıyla FA�ya başvuruda bulunuyordu.

Preston yöneticileri takımdaki oyuncuların hizmetleri karşılığında para aldıklarını kabul ediyor, fakat bu durumun futbol müsabakalarında genel bir uygulama olduğunu söyleyerek, kuralları ihlal etmediğini savunuyordu. FA ilk defa gündeme gelen profesyonellik olgusunun mevcut futbol standartlarına uymadığına hükmediyor ve Preston�u turnuvadan ihrac ediyordu.

Aston Villa ve Sunderland gibi oyuncularına para ödeyen diğer takımları yanına alan Preston, Ekim 1884�de, FA�yı Federasyondan ayrılarak yeni bir oluşum yaratmakla tehdit ediyor, bu karşılık FA, Preston yöneticilerininde aralarında bulunduğu bir alt komiteyi bu hassas konuyu incelemekle görevlendiriyordu.

Yapılan değerlendirme neticesinde, FA, �belli kısıtlamalar� eşliğinde profesyonelliğin futbol  takımları nezdinde yasal hale gelmesini futbolun �yüksek menfaatleri� açısından faydalı bulduğunu Temmuz 1885�de ilan ediyor, belli kısıtlamalar ise kulüplerin sadece faaliyette bulundukları yer veya bu yerin 6 mil çapında bulunan bölgede en az 2 yıldır yaşayan oyunculara para ödeyebilmeleri hususu oluyordu.

Futbol kulüpleri nezdinde oyunculara para ödenerek profesyonellik kavramının yasallaşması üzerine, hızlı davranan Blackburn Rovers kendini ivedilikle profesyonel bir futbol kulübü olarak FA�da tescil ettiriyor ve 1885-86 sezonundaki futbol takımı oyuncularına ödediği 615 Poundluk ücretle, profesyonel futbolun ilk kulüp temsilcisi oluyordu.
 

Dünyanın İlk Futbol Ligi Kuruluyor, 1888:

Oyunculara para ödenmesi, o dönemde sayıları limitli olan iyi oyuncuları kulüplerin kadrolarına almak için ciddi bir rekabet oluşturuyor ve Kulüplerin giderlerini önemli oranda yükselten bu ani maliyet artışı, maçların kalabalık bir seyirci kitlesi önünde her haftasonu organize bir şekilde oynanmasını bir zorunluluk haline getiriyordu.

Aston Villa, Derby County, Notts County, Stoke, West Bromwich Albion, Wolverhampton Wanderers, Accrington, Blackburn Rovers, Bolton Wanderers, Burnley, Everton ile Preston North End, gelirlerini artırmanın yollarını tespit etmek üzere Nisan 1888�de biraraya geliyorlar ve farklı alternatiflerin masaya yatırıldığı toplantılar neticesinde bu birliktelikden Eylül 1888�de, Dünyanın ilk futbol liginin kurulması kararı çıkıyordu. Bundan sonra, Futbol Ligini oluşturan 12 takımdan her birinin, biri kendi, diğeri ise rakip sahada yapacağı maçlar devreli bir lig içerisinde haftasonları oynanacaktı.

�Halkın Oyunu� Kapalı Gişe:

İngiliz işçi sınıfı, saat 15:00�de başlayan lig maçları vasıtasıyla, 1750�lerde başlayan Sanayi Devriminden bu yana ilk defa olmak üzere, Cumartesi öğleden sonralarını ucuz ve eğlendirici bir şekilde değerlendirmek üzere aradıkları vazgeçilmez bir aktiviteye kavuşacak ve toplumun yeniden yapılanmasına ön ayak olacak bu haftasonu aktivitesi, 20. Yüzyılda yavaş yavaş gelişerek önemli bir endüstri halini alacaktı.    

700 yıla yakın kuralsız ve �kaçak� olarak oynanmasına rağmen gönüllerde taht kuran futbol, kitleler arasında �

***yeni bir din***

� gibi hızla yayılıyor ve �Halkın Oyunu� tüm ihtişamıyla bundan sonra kapalı gişe oynamak üzere artık dünya sahnesine çıkıyordu.