İSTANBUL
Ortak Meclis Toplantısı
İstanbul, 22 Eylül 2008
Nasıl Başladı - 1
- 2001 sonrasında ABD ekonomisini toparlamak için hızla indirilen faizler (2001-2004 dönemi), kredi kullanma talebini artırdı
- Artan kredi hacmi emlak fiyatlarını yükseltti. Yükselen emlak fiyatları, yeni kredi alınabilmesini sağladı. (ipotekli g.menkule, ikinci-üçüncü ipotek yapılarak bulunan kaynakla yeni harcama yapma imkanı sağlandı)
Nasıl Başladı - 2
- 2002 yılında inşaat sektörü ile ekonomiyi canlandırmak ve düşük gelirlilerin konut sahibi olabilmelerini kolaylaştırmak amacıyla yeni düzenlemeler yapıldı (“subprime mortgage”-düşük kaliteli emlak kredileri artışının önü açıldı)
- ABD Devlet Tahvillerinin hızla düşen faizleri ve artan emtia fiyatları ile yurtdışında bollaşan likidite, yeni yatırım alanları aradı
Finansal Kitle İmha Silahları’nın Doğuşu
- “NINJA krediler” olarak tabir edilen düşük kaliteli krediler hızla büyüdü (No Income, No Job, no Asset)
- Yatırım Bankaları, daha da fazla kredi verebilmek için, mevcut kredi alacaklarını satarak (menkul kıymetleştirme) yeni kaynaklar elde etti ve bunlarla da yeni krediler açıldı
Finansal Kitle İmha Silahları’nın Doğuşu
- Azalan risk duyarlılığı, bankaları her türlü kar odaklı (ama denetimi-takibi-kaydı zayıf) işlemlere yöneltti
… ve bir Çöküşün Hikayesi - 1
- 2001’de Ev’in değeri 100 bin dolardı. 20 bin peşin, 80 bin dolar ipotek kredisi (mortgage) ile alınmıştı
- 2004’de yapılan yeni bir ekspertiz ile Ev’in değeri 150 bin dolara çıktı. 2. ipotek ile bankada 50 bin dolar kredi alındı ve Otomobil yenilendi
- 2005’de bir ekspertiz daha yapıldı ve Ev’in değeri 180 bin dolar olarak belirendi, 3. ipotek alındı ve mobilyalar yenilendi.
- 2006’ya gelindiğinde artık herkes (şahıslar, emlakçı, banka vs.) Evin değerini 180 bin dolar olarak kabul ediyor ve buna göre hareket ediyordu.
… ve bir Çöküşün Hikayesi - 2
- Ancak 2007’de bir gün aynı mahallede benzer bir Ev satışa çıktı. Ama kimse 180 bin dolar ödemek istemedi. Ve balon patladı.
- Öyle ki, Ev’in satış fiyatı başlangıçtaki 100 bin $’ın altına (70 bin $’a) geriledi. Ev’i için 80 bin $ ipoteğe giren Ev sahibi de, haliyle ödeme yapmak istemedi
- Alacaklarını tahsil edemeyen bankalar, borçlarını ödeyecek kaynak bulamayınca mali sistem durdu. Bankalar birbirine bile borç vermeyince Likidite Krizi başladı
Kıssadan Hisse
“Türev ürünlerinin yaygınlaşması ile kötü niyetli cin artık şişeden çıkmıştır. Bu ürünlerin 'zehirli' olduğu bir krizle belirgin hale gelinceye kadar, türleri ve toplam işlem hacmi artmaya devam edecektir”
Warren Buffet, 2002
Aç doyar, açgözlü doymaz
Türk Atasözü
ABD’deki Finansal Krizin Rakamsal Boyutu
Batan Lehman Brothers’ın aktif büyüklüğü : 600 milyar dolar
Batan diğer 12 bankanın aktif büyüklüğü : 170 milyar dolar
Finans Kesiminde Oluşan Toplam Zarar : 700-800 milyar d.
Beklenen Toplam Zarar : 1,2 trilyon dolar
Türkiye’nin Ekonomik Büyüklüğü : 660 milyar dolar
Türk Bankalarının Toplam Aktif Büyüklüğü : 520 milyar dolar
Dünya’da Neler Bekleniyor
- Düşük faiz ve yüksek likidite döneminin sonu
- Likidite ve Kredi daralması –Büyüme’nin düşmesi
- Küresel Bankacılık sisteminin yeniden yapılanması (son kalan 2 büyük yatırım bankası GoldmanSachs ve MorganStanley, yatırım bankacılığından çekiliyor)
- Serbest Piyasa Ekonomisinin; Kurallı Piyasa Ekonomisine dönüşmesi – yeni bir denetim-gözetim sistemi kurulacak
- Bankaların aktiflerindeki kötü krediler, kurulacak bir kamusal tasfiye şirketine devredilmesi
- Bu şirketi kurmak üzere Bush Yönetimi Kongre’ye 700 milyar dolarlık kaynak aktarma yetkisi için başvurmaya hazırlanıyor (ancak bu durumda ABD kamu borcu ve bütçe açığı hızla artacak)
Türkiye’de Neler Bekleniyor - 1
Riski Azaltan Faktörler;
- 2001’den farklı olarak Kamu maliyesi çok daha iyi durumda
- Bankacılık sistemi çok daha sağlam ve ‘çürüklerinden ayıklandı”
- Mali sistemde Denetim ve Gözetim güçlendirilmiş durumda
Türkiye’de Neler Bekleniyor - 2
Riski Artıran Faktörler;
- Reel Sektörün yurtdışı borçlanması yüksek ve artmaya devam ediyor ama uzun vadeli borçlanma sayesinde risk azalıyor
Dış Borç (milyar dolar) 2003 2008 1.Ç.
Finans Sektörü 14 60
Reel Sektör 35 112
Özel Sektör Dış Borç Ödemeleri 2008 2009 2010
Anapara+Faiz (milyar dolar) 26 36 21
Türkiye’de Neler Bekleniyor - 3
Riski Artıran Faktörler;
- Yükselen Cari açık ve Bozulan Finansman Kalitesi
(milyar $) 2007 2008 (son 1 yıl)
Cari Denge -38 -47 Gelen Kaynak Doğrudan Yabancı Serm. 22 17
Portföy Yatırımı 3 -5
Bankaların aldığı krediler 6 7
Reel Sektörün aldığı krd. 26 31
Almamız Gereken Dersler - 1
- Her kriz, sistemdeki bir bozukluğa işarettir ve düzeltme fırsatı verir
- Ama her düzeltmenin bir yan etkisi olacaktır. Kriz yönetimi, bu etkiyi en azda tutmaktır
- Kişilerin servetlerindeki artış ile gelirlerindeki artış paralel değilse, servetler gelirden fazla artıyorsa, sistemde bir bozulma olduğuna işarettir
- Krizin faturası herkese çıkacaktır
Almamız Gereken Dersler - 2
- İhracat Pazarlarını çeşitlendirmek gerekiyor
Avrupa Birliği’ndeki büyüme hızı 2007: % 2,6
- İhracatımızda AB’nin payı % 50, ABD’nin payı % 3
- AB pazarı aslında şimdiden etkilendi
- AB pazarına ihracattaki artış 7 aydır, geneldeki artışın altında
Almamız Gereken Dersler - 3
- Tedbirli Olmanın Zamanı
- Böyle zamanlarda bilançolardaki uyumsuzluklar (vade, kur vb.) potansiyel risk doğuran alanlardır
- Gayrimenkul ve Emtia fiyatları gevşeyecek
- Kredi maliyetleri artacak, krediyle yapılacak yatırımın verimliliği ve karlılığı daha fazla önem kazandı
- Kurumsal Yapının Önemi
- Finansman Müdürünüze ve İş Geliştirme Müdürünüze iyi bakın, yoksa mutlaka edinin
- “Küçük olsun benim olsun” veya “Ne iş olsa yaparız, biz her iş’te varız” devri bitti
Güneş girmeyen ev;
hastalık üretir
Büyüme olmayan ekonomi;
işsizlik, yoksulluk, huzursuzluk ve kavga üretir
Çeyrek Dönemler İtibariyle Büyüme
2002 - 2004
2005 - 2006
2007 - 2008
2008 yılı Sektörel Büyümeleri
(7 aylık Büyüme Oranları) 2007 2008
İmalat Sanayi Büyümesi % 5,2 % 4,2
TV % -33 % -18
Tekstil % 7 % -16
Deri % 5 % - 9
Hazır Giyim % 0 % - 6
Makine % 11 % - 4
Kimya % 5 % 1
Gıda % 4 % 6
Metal % 15 % 9
Mobilya % -20 % 11
Elektrikli Makine % 25 % 20
Taşıt % 5 % 27
Yükselen Piyasa Ekonomilerinde
Büyüme Oranları
2007 2008 (tahmin)
-------- ------------------
Türkiye % 4,5 % 4
Çin % 9 % 9
Hindistan % 7 % 6
Endonezya % 6 % 6
Malezya % 6 % 6
Kore % 5 % 4
Arjantin % 8 % 6
Brezilya % 6 % 6
Vergi 2007 2008 Artış
Gelirleri ilk 8 ay ilk 8 ay
(milyar YTL.) ---------- --------- --------
Gelir Vergisi 21,7 25,6 % 18
Kurumlar Vergisi 9,5 12,2 % 28
KDV (dahilde) 10,9 11,6 % 7
KDV (ithalde) 17,0 20,9 % 23
2008 yılı Vergi Gelirleri
2003 2008 Artış
Asgari Ücret 200 $ 500 $ % 150
Doğalgaz Fiyatı 0,3 YTL. 0,67 YTL. % 120
Kurşunsuz Benzin 1,8 YTL. 3,2 YTL. % 80 Elektrik Fiyatı 9 cent 14 cent % 60
Dolar Kuru 1,50 1,25 % -17
Euro Kuru 1,70 1,80 % 6
Girdi Maliyetlerindeki Artış
Türkiye’de ve rakiplerimiz olan Yükselen Piyasa Ekonomileri ülkelerindeki Elektrik Fiyatları
US cents / kwh
Sanayi Konut
Türkiye 14,0 17,0
Brezilya 12,2 16,6
Meksika 11,1 9,5
Hindistan 10,5 6,1
Çin 9,6 6,7
Kore 7,0 10,0
Kaynak: IEA energy prices and taxes 2008
Yapmamız Gerekenler
“Çifte Çıpa” nın zamanıdır
1) Güçlü Ekonomi
- Türkiye; kurumlar ve kurallar ülkesi olsun
- Kurallar olsun, Herkese uygulansın, Kuralların nasıl değişeceği de kurallara bağlı olsun.
TOBB, Oda ve Borsaları ile birlikte;
- Demokratik bir kurum olarak Demokrasinin yanındayız
- Siyasete, dışardan yapılacak müdahalelerin karşısındayız
- Fikir Hürriyetinin, Din ve Vicdan Hürriyetinin, Teşebbüs Hürriyetinin savunucuyuz
