Türkiye Endonezya ticari ilişkileri, yapılan karşılıklı ziyaretler sonucu farklı bir noktaya geldi. Önümüzdeki dönemde ise kaldırılan vize uygulaması ile birlikte daha yüksek ticari hacme ulaşması bekleniyor. Konu ile ilgili görüşlerine başvurduğumuz Endonezya İstanbul Fahri Konsolosu, DEİK Türkiye-Endonezya İş Konseyi Başkanı ve Hitay Yatırım Holding Yönetim Kurulu Başkanı Emin Hitay, sorularımızı yanıtladı.

 

Endonezya ile ilişkilerimizin geliştiği bir dönem yaşanıyor. Bu noktada Endonezya ile ilgili neler aktarmak istersiniz?

 

240 milyon nüfusu olan, geçen yıldan itibaren kişi başı gelirin 3.500 dolar olduğu bir ülkeden bahsediyoruz. Fakat bu ülkenin en büyük özelliği zengin doğal kaynakları. Baktığınız zaman, petrol, doğalgaz, aklınıza gelebilecek birçok madene ve tropikal bir iklime sahip olması nedeniyle orman ürünleri açısından çok zengin bir ülke. Dolayısıyla doğal kaynaklarının zenginliği ülkenin zenginliğine de çok büyük bir etkide bulunuyor.Pricewaterhouse Coopers2050 raporuna göre, satın alma kalitesi bakımından, Endonezya 2050 yılında dünyanın 8. ülke ekonomisi oluyor. Raporda 1. büyük ekonomi Çin, 2. Hindistan, 3.ABD olarak gösteriliyor ve Endonezya’yı da 8. konuma getirmişler. Dolayısıyla ilk 10 arasına giren ekonomilerden birisi.

 

Bu doğrultuda önümüzdeki dönemde yaşlanan bir nüfustan da bahsedebiliriz

 

Doğru, ama bu bütün dünyada olacak. Kaçınılmaz bir şey. 2050 yılında Endonezya yaşlanan bir ülke olduğu zaman Avrupa, ABD ve diğer gelişmiş ülkelerde yaş ortalaması çok daha yüksek olacaktır. Endonezya’nın Türkiye gibi çok genç bir nüfusu var. Sanıyorum ortalama yaş 28 civarında, Türkiye’de de 29.3’tür. Çok genç ve dinamik bir nüfusa sahip. Doğal kaynaklar çok zengin. Haliyle bu da ülkenin ekonomik olarak hızlı bir şekilde gelişmesine neden oluyor. Yıllık büyüme oranı her sene % 6,5 - 7 civarında. Zengin doğal kaynaklarının ekonomiye kazandırılması ile beraber büyümenin sürekli olacağı öngörülüyor. Dolayısıyla Endonezya’yı bugünden geleceğin büyük ülkeleri arasında görebiliriz.

Endonezya jeopolitik olarak da önemli bir yerde bulunuyor. Bu avantajını da kullanacaktır.

 

Malakka Boğazı orada bulunuyor ve jeopolitik öneme sahip. Bildiğiniz gibi ticaret ve üretim aktif pasifine doğru, doğuya doğru kaydı. Üretim, ticaret, hızlı gelişme orada, dolayısıyla ticaret yolları çok önem kazanmaya başladı. Zaten bu boğazda Endonezya’nın Sumatra adasıyla, Singapur Malezya arasında geçen bir koridor. Dolayısıyla çok önemli bir noktada bulunuyorlar.

 

Önemli bir yerden bahsedildiği zaman doğal olarak problemler de beraberinde geliyor. Konuya bu açıdan bakarsak Endonezya’nın sıkıntılarından bahsedebilir miyiz?

 

Orada da çok ufak tefek problemler söz konusu. Dünyada sıfır problemli hiçbir yer yok. Bugün Amerika’da bile Wall Street’te yürüyüşler başladı. Her yerde bir takım hareketlenmeler ve sıkıntılar var ama göreceli olarak baktığımızda Endonezya sorunu daha az olan ülkeler arasına giriyor. Genel anlamda pek fazla bir sıkıntısı yok. Onun en önemli sıkıntısı altyapısı, eğitim, iş gibi imkânlarını yaratması konusunda daha fazla ilerlemesi gerekiyor.

 

Ekonomik olarak işbirliğimiz çoğunlukla savunma sanayi alanında olduğu gözlemleniyor. Yanılıyor muyuz?

 

Ak Parti hükümeti döneminde bizim Endonezya ile olan ilişkilerimiz canlanmaya başladı. 2010 yılında bizim ticaret hacmimiz 1,7 milyar Dolar civarındaydı. Bir önceki sene 1,250 milyar Dolar civarındaydı. 2000 yılında ise ticaret hacmimiz sadece 262 milyon Dolardı.

 

Bu rakamın az olduğunu ifade edebilir miyiz?

 

Türkiye ve Endonezya gibi büyüme potansiyeli yüksek olan 2 ülke ile karşılaştırdığımızda çok az. Karşılıklı görüşmeler sonucunda bunu 2014–2015 gibi 5 milyar Dolar’a çıkartılması bekleniyor ki aslında bu bile az. Aslında şu da var, Endonezya ile olan ticaretimizde doğrudan ticaret hacmimizdir, ancak endirekt olarak ticaret hacmimiz çok daha yüksek. Bir takım vergi avantajları nedeniyle oradan buraya, buradan oraya giden malların büyük bir kısmı aslında Singapur ve Malezya üzerinden gönderiliyor. Dolayısıyla hem onların buraya gönderdiği, hem de bizim oraya gönderdiğimiz mallarda görünen Singapur ve Malezya olduğundan aslında 1,7 milyar dolay değil. Şu anda ben 2,5 milyar Dolar civarında bir ticaret hacminin olduğunu tahmin ediyorum. Tabii ki bu ilişkilerin gelişmesiyle, mesela bizim Başbakanımız bir ziyarette bulundu. Ardından Endonezya Cumhurbaşkanı Sayın Susilo Bambang Yudhoyono geçen Haziran ayının sonunda hem Ankara’yı hem de İstanbul’u ziyaret etti. Ankara’da Başbakanımız ve Cumhurbaşkanımız ile görüştüler. İstanbul’a geldiler. Cumhurbaşkanımız, Endonezya Cumhurbaşkanı onuruna Dolmabahçe Sarayı’nda bir davet verdi. İlişkilerin geliştirilmesi anlamında bir takım karşılıklı görüşmeler yapıldı. Ardından Cumhurbaşkanımız Sayın Abdullah Gül, bu sene Nisan ayında Endonezya’ya bir ziyarette bulundu. Çok güzel, olumlu bir ziyaretti, yine çok olumlu görüşmeler yapıldı. Ticaretin 5 milyar Dolar’a çıkarılması yolunda bir takım anlaşmalar, sözleşmeler yapıldı. Öyle gözüküyor ki, bizim Endonezya ile olan ilişkimiz giderek artacak.

 

İlişkiler geliştirilirken hangi alanlar göze çarpıyor?

 

Yatırım açısından hem Endonezya hem de Türkiye çok cazip iki ülke. Türkiye’nin enteresan bir pozisyonu var, özellikle Avrupa’ya çok yakınız. Örneğin burada bir tekstil ürünü üretildiği zaman, biz küçük miktarlarda üretip hızlı bir şekilde gönderebiliyoruz ve Avrupa’ya yakınız. Dolayısıyla çok kaliteli tekstil ürünleri üretebiliyoruz. Onun dışında en son otomotivde muazzam adımlar atıldı 10 senede. Türkiye resmen Avrupa’nın bir otomotiv üretim üssü haline gelmeye başladı. Çok ciddi gelişmeler var. Endonezya ile ilişkilerimizde şu anda oradan bize daha çok orman ürünleri, palmiye yağı gibi doğal ürünler gönderiliyor. Çok genç ve hızla gelişen bir ülkeden bahsediyoruz. Bizim Türkiye’deki beyaz ve kahverengi eşya ürünlerini üreten üreticilerimiz çok başarılılar. Bugün baktığımız zaman Arçelik, Beko, Vestel hepsi çok başarılı şirketler. Bu şirketlerin orada yatırım yapmalarını ben o şirketlerin geleceği açısından çok olumlu olacağını düşünüyorum.

 

Ayrıca bizim otomotiv yan sanayimiz de çok gelişti. O konuda bir takım yatırımlar ya da işbirlikleri olabilir. Aynı şekilde makine sanayimiz son 15–20 senede gerçekten çok gelişti. O konuda da işbirliklerimiz, yatırımlarımız ya da ihracatlarımız olabilir.

 

Endonezya’da da altyapı anlamında ciddi eksiklikler var. Karayolu ve limanlar ile ilgili ciddi bir açık var ve bu konuda yatırım yapılacak. Bu yatırımda Türk inşaat firmalarının da yer alacağını düşünüyorum.

 

Finans sektörümüz uluslararası arenada parmakla gösteriliyor. Bu alandaki tecrübelerimiz Endonezya’da yer almamızı sağlayabilir mi?

 

Kesinlikle olabilir. Bir yatırım maddesi de bu zaten. Ben Ziraat ve Halk Bankası’ndan böyle bir girişimde bulunmalarını beklerim. Çünkü uluslararası ilişkilerde mütekabiliyet denen karşılıklılık ilkesi vardır. Dolayısıyla size bir hak verildiği zaman onlar da isteyebiliyorlar. Onların devlet bankasıyla bizim bir devlet bankamız karşılıklı şube açabilirler. Bu aynı zamanda bizim aramızdaki ticaret hacmini de artırmaya tetikleyici bir etken olur diye düşünüyorum. Onun arkasından özel ve katılım bankaları için de bankacılık konusunda ciddi fırsatlar doğacaktır.

 

Müslüman bir ülke olması ilişkilerimiz açısından pozitif bir etki yaratır mı?

 

İki tarafın da Müslüman bir ülke olması bu sıcaklığı artırdı. Ayrıca her 2 ülke de D8 dediğimiz sadece Müslüman ülkelerin üye oldukları bir örgütte birlikte toplantılar ve görüşmeler yapıyorlar. Dolayısıyla burada ilişkiler oldukça artırılıyor. Örneğin geçtiğimiz hafta İstanbul’da D8 ülkelerinin sanayi bakanlarının toplantısı vardı. Endonezya Sanayi Bakanı Sayın Mohamad Hidayat da buradaydı. Bütün D8 ülkelerinin sanayi bakanları burada bulunuyordu. Onlar 2 günlük bir toplantı yaptılar, bu arada biz de oradan sanayi bakanıyla birlikte gelmiş Endonezyalı büyük şirketlerin üst düzey yöneticileri, CEO’ları ve sanayi bakanıyla, Türkiye’den de DEİK, TUSİAD, MUSİAD, TUMSİAD gibi kuruluşların üyelerini davet ettik. Yaklaşık 150 kişinin katıldığı bir toplantı yaptık. Arkasından da ikili görüşmeler yaptık. Bu ikili görüşmeler düşündüğümüzden daha uzun sürdü. Yaklaşık 3 saat kadar sürdü. Bu ilişkileri artırmak, iş hacmini büyütmek anlamında elimizden geleni yapıyoruz.

 

Biraz da Hitay Yatırım Holding’in yaptığı çalışmalardan bahsedebilir miyiz?

 

Hitay Yatırım Holding, bir yatırım şirketi... IT sektöründe şirketlerimiz var bunlar; Teknoser ve Exim. Onun dışında internet ile ilgili yatırımlarımız bulunuyor; Napolyon.com ve Dorinsight.com gibi… 2009 yılında faaliyete geçen bir faktoring şirketimiz var ve son olarak da Sotheby's International Realty’nin 25 yıllığına Türkiye haklarını aldık. Türkiye’de gayrimenkul hizmetleri veriyoruz ve şu anda elimizde yaklaşık 500 milyon dolarlık ciddi bir portföyümüz var. Bu bize exculusive olarak verildi. Alıcıları ve satıcıları burada buluşturuyoruz. Dediğim gibi faktoringi 2009 yılında kurduk, öncelikle 5 milyon TL sermaye ile kurmuştuk, 1 ay sonrasında ise 10 milyon TL’ye çıkarttık. Şu anda Antalya ve Ankara’da şubeleri olan 35 kişilik kadrosu olan karlı bir firma haline geldi. Napolyon.com 1 milyon 200 bin üyesiyle izinli pazarlamada şu anda Türkiye’deki ilk ve tek firma. Dorinsight online araştırmada en önemli ve ilk büyük firma. Hala bu konumunu sürdürüyor. Bugün Teknoser ve Exim 624 kişinin çalıştığı büyük bir şirket. IT sektöründe bulunan 2 firmamızda 624 kişi çalışıyor. Teknoser şu anda 65 ilde şubesi olan ciddi büyük bir firma haline geldi. Çok büyüdü, rakamlar büyüdü, karlılığımız da arttı. Biz 2 sene önce Teknoser’i dönüştürme anlamında bir takım çalışmalara başladık. Sadece servis veren bakım onarım firmasından çıkarıp, aynı zamanda sistem entegretörü haline getirme yolunda bir takım adımlar attık.