15 soruda servisler

Arap saçı gibi bir sistem olan öğrenci taşımacılığında neler dönüyor? Veli şikayetleri neden kaynaklanıyor? Sistemdeki çarpıklık neden kaynaklanıyor? Fiili durumda neler yaşanıyor? İşte cevapları...

1. Okul servislerinde dönen paranın miktarı nedir?

İstanbul'da öğrenci taşıyan araç sayısı 11 bin 460. Taşınan öğrenci sayısı ise, 168 bin 935. Bu da 60 trilyon liralık bir pazar demek. Rakam, servisler için yapılan kıyasıya mücadeleyi ve dökülen kanı açıklıyor.

2. Kimler öğrenci taşıyor?

Okulların taşıma ihalesini iki tip işletmeci alabiliyor: Servis Araçları İşletmecileri Odası'na bağlı servis aracı sahibi şoförler ve İstanbul Ticaret Odası'na bağlı tur şirketleri. Servis şoförleri, kendi odalarının tarifesi ve kurallarıyla hareket etmek zorunda. Ancak piyasada Ticaret Odası'na bağlı 100'ü aşkın tur şirketi de faaliyet gösteriyor. Hiç servis aracı olmadan kurulan bu tur şirketleri, Servis İşletmecileri Odası'na bağlı şoförlerle sözleşme imzalıyor ve şoförden öğrenci başına komisyon alıyorlar. İhalelerde rakip olan iki odanın üyeleri birbirini tekel kurmakla suçluyor.

3. Herkes servis şoförü olabilir mi?

Kesinlikle evet. Bunun için servis minibüsü alacak paraya ve Oda'nın aidatlarını ödemeye ihtiyaç var. Öğrenci taşıyan tur şirketleri için herhangi bir yetki belgesi aranmıyor.

4. Yasa öğrenci taşıyan araçların nasıl olmasını istiyor?

Servis araçlarının özelliklerini Valiliğin hazırladığı İstanbul İli Okulları Öğrenci Taşımacılığı Yönergesi düzenliyor. Fiili durumla hemen hemen hiç örtüşmeyen yönergedeki talepler şöyle:

Okul taşıtı içinde oturulacak yer adedini gösteren bir levha olacak.

Sağlık çantası ve yangın söndürme cihazı bulundurulacak.

Öğrencilere iniş ve binişlerde yardım etmek üzere bir yardımcı ya da rehber öğretmen bulunacak.

İniş ve binişlerde, en az 30 santim çapında üzerinde ‘‘Dur’’ yazılı ışıklı bir levha kullanılacak.

Araç en fazla 15 yaşında olacak.

Üstünde okul taşıtı yazacak.

Cam ve çerçeveler sabit olacak.

Kapı otomatik açılıp kapanacak.

5. Şoförlerden ne isteniyor?

İçişleri Bakanlığı Okul Servis Araçları Hizmet Yönetmeliği'nin servis şoföründe aradığı özellikler daha sınırlı. En az 3 yıllık ehliyeti olacak. Öğrencileri rahat bir şekilde taahhüt ettiği yere ulaştıracak. Kıyafeti ve tavırları düzgün olacak. Şehir içi azami hız sınırını aşmayacak.

6. Servis şoförleri herhangi bir eğitimden geçirildi mi?

Yalnızca geçen yıl 11 bin servis şoförü aynı anda bir günlük bir eğitimden geçirildi.

7. Trafik polisi servis şoförlerine nasıl davranıyor?

Güzergah kullanım izin belgesi ve ferdi kaza koltuk sigortası aramıyor. Zorunlu mali sorumluluk sigorta poliçesiyle yetiniliyor. Yani çocuklar yerine araç sigortalanıyor. Aracın bir eksikten dolayı trafikten men edilmemesi isteniyor. Çok zorunlu hallerde öğrenciler okula ulaştırıldıktan sonra trafikten men edilmesi isteniyor.

8. Tartışmalı ve şaibeli okul servisi ihaleleri nasıl yapılıyor?

14 Temmuz 1999'da yapılan Valilik tarafından yapılan bir yönerge değişikliğine göre, her okulda okul müdürü, aile birliği ve koruma derneği başkanı ile iki veliden oluşan bir komisyon kuruluyor. Bu komisyon şirket ya da kişileri ihaleye davet ediyor. En düşük teklifi veren üç firma açık eksiltmeye çağrılıyor. Fiyatı en çok düşüren ihaleyi kazanıyor. Eksiltme Esnaf ve Sanatkarlar Odaları Birliği'nin onayladığı tarife üzerinden yapılıyor.

9. Tarifenin önemi ne?

İhalelerde tarifeye göre açık eksiltme yapılması gerekiyor, ama kimsenin tarifeyi taktığı yok. Tur şirketleri Ticaret Odası'na bağlı oldukları için bu tarifenin kendilerini bağlamadığını öne sürüyor. Peki eksiltmeyi neye göre yapıyorsunuz sorusuna ise, cevap verilemiyor.

10. Veliler ihale bitip tur şirketi ya da servis işletmecisi belirlendikten sonra neler yaşıyor?

Şirketler, ihaleyi kazanabilmek için açık eksiltmeyi abartarak çok düşük teklifler veriyorlar. Ancak öğrenciyi taşımaya başladıklarında gerçekçi olmayan bu rakamlara uymuyorlar. Veliden ek para istiyorlar. Veli, böyle bir durumda çaresiz. Çocuğuna zarar gelmesin diye şikayet edemiyor.

11. Rüşvet nerede devreye giriyor?

İhalenin taraflarından biri, bu parasal anlaşmayla hiçbir ilgisi olmadığı halde, okul müdürü. Dolayısıyla iki tür rüşvet ortaya çıkıyor. Müdür iyi niyetliyse ve sadece okulunun eksiklerini tamamlamak istiyorsa, talip şirketlere ‘‘okuluma ne bağışta bulunacaksın?’’ diye soruyor. Bağış ta ihalenin bir parçası haline geliyor. Hatta bu bağış, mukaveleye resmen yazılıyor! Örnek verelim: Ataköseoğlu İlköğretim Okulu'nun servis ihalesini Okulunu Seven Grubu (bu gerçek bir ad; şaka değil!) kazanmış. Tutanakta şöyle deniliyor: ‘‘Verilen yazılı ve sözlü taahhütler komisyonda değerlendirilmiş. Buna göre Okulunu Seven Grubu bilgisayar sınıfı ile önanlaşma protokolü imzalanmış’’ deniliyor.

12. İyi niyetli müdürle böyle oluyorsa kötü niyetli müdürle ne oluyor?

O zaman rüşvet, okula değil, müdürün, bazen okul-aile birliğinden ihaleye katılanların şahsi cebine gidiyor. Lüks arabalı okul müdürleri böyle ortaya çıkıyor. Hatta, servis minibüsü sahibi okul müdürlerinin bile olduğu söyleniyor!

13. İhaleyi kazananın Ticaret Odası'na bağlı bir tur şirketi ya da Servis İşletmecileri Odası'na bağlı bir servis şoförü olması durumu değiştiriyor mu?

Hayır değiştirmiyor. Çünkü ihale sistemi aynı.

14. Veliler kendilerinin doğrudan bulunmadığı bir ihalede kazanan şirketle çocuğunu taşımaya zorunlu mu?

Milli Eğitim Müdürlüğü'nün yaptığı açıklamaya göre zorunlu değil. İsteyen veli çocuğunu kendisi taşıyabilir, birkaç veli biraraya gelip taşıyabilir, bir araç tutup taşıyabilir. Ama birçok okulda, ihaleyi kazanan şirket veliyi tehdit ediyor. Okul müdürü de şirketin tarafını tutuyor.

15. Okul servisleri sorununda son durum nedir?

Erenköy İlköğretim Okulu'nda yaşanan katliamdan sonra Valilik, İl Milli Eğitim Müdürlüğü, Emniyet, Jandarma, Karayolları, Köy Hizmetleri ve Sağlık Müdürlüğü yetkililerinden oluşan bir komisyon kurdu. Bu komisyon, taşımacılık şartları, yükümlülüğü, sigorta ve taşımacının belirlenmesi konularında bir rapor hazırlayacak.